5. ve 6. yüzyıllarda Sasani İmparatorluğu döneminde ortaya çıkan, toplumsal eşitlik ve ortak mülkiyet anlayışına dayalı bir inanç ve sosyal harekettir. Kurucusu Mazdek adında bir düşünür ve dini liderdir. Mazdekçilik, özellikle dönemin feodal yapısına ve aristokrasinin ayrıcalıklarına karşı geliştirilmiş radikal bir hareket olarak kabul edilir.
Mazdekçiliğin Temel İlkeleri
Eşitlik ve Ortak Mülkiyet
Mazdekçilik, mal ve servetin eşit paylaşılmasını savunur.
Özel mülkiyeti ve sınıf ayrımını ortadan kaldırarak toplumsal adaletin sağlanmasını hedefler.
Sınıfsız Toplum Anlayışı
Toplumda yoksulların haklarını savunur ve aristokrasinin baskıcı yapısını eleştirir.
Devletin ve din adamlarının halk üzerindeki sömürüsünü ortadan kaldırmayı amaçlar.
Dini Batınîlik ve Zerdüştîlik Etkisi
Mazdekçilik, Zerdüştlüğün bir kolu olarak ortaya çıkmıştır ancak daha radikal yorumlar getirmiştir.
Işık ve karanlık düalizmini benimser, yani iyilik ve kötülüğün evrende sürekli bir mücadele içinde olduğuna inanır.
Şiddet Karşıtlığı ve Ahlaki Arınma
Mazdek, aşırı lükse ve israfa karşıdır.
İnsanların manevi olarak saflaşmasını ve bencil tutkularından arınmasını savunur.
Mazdekçiliğin Tarihsel Süreci
Sasani hükümdarı Kavadh I (488-531), aristokrasiyi dengelemek amacıyla bir dönem Mazdekçiliği desteklemiştir.
Ancak, toprak sahibi soylular ve din adamları Mazdekçiliği tehdit olarak görmüş ve karşı çıkmıştır.
Sonunda, Kavadh’ın oğlu I. Hüsrev (Anuşirvan), Mazdekçiliği kanlı bir şekilde bastırmış ve Mazdekçiler katliama uğramıştır.
Mazdekçiliğin Alevilik Üzerindeki Etkisi
Mazdekçiliğin sınıfsız toplum anlayışı, toplumsal dayanışma vurgusu ve paylaşımcı yapısı, Alevilik ve Bektaşilik gibi Batınî inanç sistemlerine dolaylı olarak etki etmiş olabilir.
Eşitlikçi ve paylaşımcı yaşam tarzı Alevi cemlerinde dayanışma ve eşitlik anlayışına benzer.
Baskıcı yönetime karşı duruş Alevi topluluklarının Osmanlı ve Safevi yönetimleriyle zaman zaman karşı karşıya gelmesi gibi.
Zerdüştlükle bağlantılar Alevilikteki “ışık kültü” ve “ateşe saygı” gibi unsurlar, Mazdekçilik ve Zerdüştlükle benzerlik gösterir.
Sonuç
Mazdekçilik, hem bir sosyal adalet hareketi hem de bir inanç sistemidir. Özel mülkiyeti eleştirmesi, toplumsal eşitlik talebi ve Batınî dini anlayışı nedeniyle hem Zerdüştlük hem de İslam’daki Batınî akımlar üzerinde etkili olmuştur. Ancak, Sasani aristokrasisinin baskısıyla ortadan kaldırılmış ve zamanla izleri diğer inanç sistemlerine karışmıştır. Belki de KARL MARX buradan esinlenmiştir.
